... هر کسی از دید خودش واقعیت های زندگی را نگاه می کند. "فروغ فرخ زاد"

زندگی نامه ی فروغ فرخ زاد:

 

 

 

 

    Frogh FarrukhZad_9_www-didgaah1-persiangig-com

 

 

 

پانزدهم دی ماه 1313بود که پای در جهان شگفت انگیز ما نهاد؛ جهانی که در شعرهای او شگفت انگیزترش می بینیم. جهانی که آن را، با شعرهای او نیکوترش می شناسیم.

دوران کودکی و نوجوانی اش در خانواده ای معمولی و متوسط گذشت و اگر فروغ در سال هایی بس کوتاه توانست خود را به اوج و کمال برساند، این هنر از خود اوست که زنی نابغه بود و هوشمند و هوشیار.

در دبیرستان "خسرو خاور" تا کلاس سوم درس خواند. خانم "یزدی" یکی از همکلاسی های فروغ می گفت:

"زنگ های انشاء برای فروغ بدترین ساعات درس بود؛ همیشه می گفت: "من از انشاء متنفرم، بیزارم"؛ برای این که خیلی خوب انشاء می نوشت و معلم انشاء همیشه او را توبیخ می کرد و می گفت: "فروغ تو این ها را از کتاب ها  می دزدی؟..."

فروغ بعد از پایان کلاس سوم دبییرستان، به هنرستان بانوان رفت و در آن جا خیاطی و نقاشی را فرا گرفت؛ خیلی خوب خیاطی می کرد و می گفت:

"وقتی از خیاطی بر می گردم، بهتر می توانم شعر بگویم".

خانم "بهجت صدر" که تا آخرین روزهای زندگی فروغ، یکی از نزدیک ترین دوستان او بود، در هنرستان معلم نقاشی اش بود. فروغ مدتی نیز نزد "پتگر" نقاش معروف، فنون نقاشی را آموخت؛ اما به زودی از نقاشی مدرسه ای دور شد و به جوهر نقاشیِ روزگار ما دست یافت. نقاشی را خیلی خوب و راحت می فهمید و حس می کرد. رنگ را بسیار خوب می شناخت و مخصوصاً در طراحی چیره دست بود. رنگ و بوم خرید و دو تابلو رنگ و روغن کشید که یکی از آنها پرتره ای است از "حسین" کودک یک مادر جذامی که فروغ او را از تبریز به همراه خویش آورده بود و بزرگش می کرد.

خیلی زود ازدواج کرد و خیلی زود از همسرش جدا شد. محیط بیداد آلوده ی خانه ی شوهر برایش قفس بود و فروغ تاب قفس و محبس را نداشت. از ازدواج خود پسری به نام "کامیار" داشت که او را از دیدار مادرش محروم ساخته بودند و مادرش را از دیدار وی. فروغ سخت نگران زندگی تنها فرزندش بود و مخصوصاً نگران داوری پسرش بود درباره ی خودش. همیشه می گفت:

"کامی یک روز بزرگ خواهد شد و مرا چنان که هستم، خواهد شناخت، نه آن طور که درباره ی من به او تلقین می کنند و معصومیت او را با تفتیش های بیمارانه ی خود، آلوده می سازند".

و شاید مرگش، پسرش را وادار کند که در داوری عادلانه و مستقل خود درباره ی مادر خویش شتاب کند.

سیزده چهارده ساله بود که شعر گفتن را آغاز کرد. غزل می گفت؛ خودش در مصاحبه ای گفته است:

"وقتی سیزده یا چهارده ساله بودم، خیلی غزل می ساختم و هیچ وقت هم آنها را چاپ نکردم. وقتی غزل را نگاه می کنم با وجود این که از حالت کلی آن خوشم می آید، به خودم می گویم:

- خوب، خانم، کمپلکس غزل سرایی آخر تو را هم گرفت".

هفده ساله بود که نخستین مجموعه ی اشعار خویش را به نام "اسیر" چاپ کرد(سال1331). این کتاب سه سال بعد دوباره چاپ شد. بیست و یک ساله بود که دومین مجموعه ی اشعارش با نام "دیوار" چاپ شد. این دو مجموعه، گروهی کوته بین را علیه فروغ شورانید؛ ناسزاها بدو دادند که شایسته ی خودشان بود. اتهام ها به او بستند که نشانه ی گناه های خودشان بود. اینک فروغ زنی تنها، آری تنها، در برابر مردمانی که کمین کرده بودند تا با تاختن بر فروغ، خود را به شهرتی برسانند... ده سال پیش بود: سال هایی که هنوز از آزادی زن حرفی در میان نبود، لیکن فروغ بیست و یک ساله در برابر همه ی ناسزاها و طعن و لعن ها چنان رفتار کرد که درخور زنی آزاد و آزاده است. گاهی تا اوج نومیدی سفر می کرد، اما دیگر باره امید و شهامت درونی و ذاتی خویش را باز می یافت. برسر پای خویش می ایستاد؛ تمسخر کنندگان خویش را به استهزا می نگریست و باز شعر می نوشت و باز شعر می گفت.

در سال 1336، هنگامی که بیست و دو سال بیشتر نداشت، سومین مجموعه ی اشعار خویش را به نام "عصیان" منتشر ساخت. اینک پای در راهی گذاشته بود که دیگر بازگشتی نداشت؛ می بایست پیش می رفت، زیرا تقدیرِ هنری، او را به سوی خویش فرا می خواند.

در شهریور 1337 هنگامی که بیست و سه سال داشت، به کارهای سینمایی نزدیک شد و هنرسینما در زندگی او جایی گرامی یافت. در زمانی بس کوتاه بر تکنیک سینما مسلط شد؛ نه تنها از این رو که زنی بس هوشمند و هوشیار بود، بلکه بیشتر بدین جهت که شاگردی کوشا و کوشنده بود. هر چیز نو، هر چیز نشناخته او را به سوی خود می کشید. کار هنری برایش تفنن و سرگرمی نبود؛ در کار نه تنها صمیمیت، بلکه نظم و انظباطی کم نظیر داشت. مدام کتاب می خواند؛ شب و روز می نوشت و کار می کرد. در آخرین روزهای زندگیش رمان چهار جلدی "دن آرام" را در عرض پنج شبانه روز خواند و تمام کرد. هرگز از آن چه می گفت و می نوشت و می کرد، راضی نبود. از هیچ چیز بیشتر از سکون و سکوت و درجا زدن بیزار نبود و هرگز ساکت و بی کار و خاموش ننشست.

کم تر کسی چون او، با آن همه فروتنی، تازیانه ی انتقاد بر خود زده است.

خودش در مصاحبه ای گفته بود:

"من سی ساله هستم و سی سالگی برای زن سن کمال است، اما محتوای شعر من سی ساله نیست؛ جوان تر است. این بزرگ ترین عیب است در کتاب من. باید با آگاهی و شعور زندگی کرد؛ من مغشوش بودم؛ تربیت فکری از روی یک اصول صحیح نداشتم؛ همین طور پراکنده خوانده ام و تکه تکه زندگی کرده ام و نتیجه اش این است که دیر بیدار شده ام...  ".

در سال 1338، برای نخستین بار به انگلستان سفر کرد تا در امور تشکیلاتی تهیه ی فیلم، بررسی و مطالعه کند؛ وقتی از سفر انگلستان بازگشت، نخستین کوشش های خویش را برای فیلمبرداری آغاز کرد و برای تهیه ی مقدمات ساختن چند فیلم مستند به کار پرداخت و سفری نیز به خوزستان رفت.

در سال 1339، موسسه ی فیلم ملی کانادا، از "گلستان فیلم" خواست که درباره ی مراسم خواستگاری در ایران، فیلم کوتاهی بسازد؛ فروغ در این فیلم بازی کرد و خود در تهیه ی آن بس یاری نمود.

در سال 1340، قسمت دوم فیلم زیبای "آب و گرما" را در گلستان فیلم، تهیه کرد و در این قسمتِ فیلم، گرمای گیج محیط انسانی - صنعتی آبادان و نه محیط جغرافیایی آن، با چه قدرتی بیان شده است.

در همین سال 1340، در تهیه ی صدای فیلم "موج و مرجان و خارا" گلستان را یاری کرد؛ آن گاه برای دومین بار به انگلستان رفت تا در مورد تهیه ی فیلم مطالعه کند. وقتی از سفر بازگشت، شخصاً برای صفحه ی نیازمندی های روزنامه ی کیهان، یک فیلم یک دقیقه ای ساخت که در نوع خود اثری شایسته ی تحسین بود.

بهار سال 1341، به تبریز سفر کرد تا در مورد تهیه ی یک فیلم درباره ی جذام و جذامی ها مطالعه کند؛ تابستان همان سال در تهیه ی فیلم "دریا"، گلستان را یاری کرد و خود نیز در این فیلم بازی کرد. این فیلم را "گلستان" از روی داستانِ "چرا دریا توفانی شده بود؟" نوشته ی "صادق چوبک" می ساخت که متأسفانه ناتمام ماند.

در پائیز سال 1341، فروغ همراه سه تن دیگر به تبریز رفت و دوازده روز در آن جا ماند و فیلم "خانه سیاه است" را از زندگی جذامی ها ساخت. برای ساختن این فیلم، فروغ از هیچ کوششی دریغ نکرد؛ خود در مصاحبه ای گفته است:

"خوشحالم که توانستم اعتماد جذامی ها را جلب کنم؛ با آنها خوب رفتار نکرده بودند؛ هر کس به دیدارشان رفته بود، فقط عیبشان را نگاه کرده بود، اما من به خدا می نشستم سر سفره شان؛ دست به زخم هایشان می زدم، دست به پاهایشان می زدم که جذام انگشتان آن را خورده بود. این طوری بود که جذامی ها به من اعتماد کردند. وقتی از آنها خداحافظی می کردم، مرا دعا می کردند. حالا هم که یک سال از آن روزها می گذرد، عده ای از آنها هنوز برای من نامه می نویسند و از من می خواهند که عریضه شان را به وزیر بهداری بدهم... مرا حامی خودشان می دانند... ".

در همان سال 1341، فیلم مستندی برای موسسه ی "کیهان" ساخت که تم اصلی آن، نشان دادن این مسأله بود که یک روزنامه چه طور تهیه می شود.

در بهار سال 1342، سناریویی برای یک فیلم نوشت که هنوز ساخته نشده است. خودِ فروغ می گفت:

"در این سناریو من سعی کرده ام زندگی حقیقی زن ایرانی را نشان بدهم؛ دلم می خواهد این فیلم در یکی از این خانه های قدیمی ایرانی، فیلمبرداری شود؛ خانه هایی که اتاق هایش تودرتو است؛ من این خانه ها را در کاشان دیده ام ...".

و آن گاه فروغ، شاعر و هنرمند و جوینده ی خستگی ناپذیر، به تئاتر روی آورد.

در پائیز سال 1342، در نمایشنامه ی "شش شخصیت در جستجوی نویسنده" اثر "پیراندللو"، نویسنده ی مشهور ایتالیایی بازی کرد؛ این نمایشنامه را "پری صابری" کارگردانی می کرد. در همان دوران، کتاب "اسیر" او برای سومین بار چاپ شد. در زمستان 42، فیلم "خانه سیاه است" از فستیوال "اوبر هاوزن" جایزه ی بهترین فیلم مستند را به دست آورد؛ افتخاری بزرگ بود برای یک زن ایرانی؛ لیکن فروغ در جستجوی افتخارات رسمی نبود و خود در مصاحبه ای درباره ی این جایزه گفت:

"این جایزه برایم بی تفاوت بود؛ من لذتی را که باید می بردم، از کارم برده بودم؛ ممکن است یک عروسک هم به من بدهند، عروسک چه معنی دارد؟، جایزه هم عروسک است... ".

در زمستان 1343، چهارمین مجموعه ی شعر فروغ فرخ زاد با نام "تولدی دیگر" چاپ شد و این خودِ شاعر بود که به راستی دیگرباره تولد می یافت در هیأت یک شاعر جهانی که شعرش از مرزهای بومی سرزمین خویش و زبان مادری خویش گذشته است. "تولدی دیگر" حادثه ای فراموش نشدنی بود در تاریخ شعر معاصر ما و در تاریخ ادبیات ما. خودِ فروغ نیز این کتاب را بیشتر از کتاب های دیگرش دوست می داشت. خودش درباره ی این کتاب می گوید:

"من همیشه به آخرین شعرم بیشتر از هر شعرِ دیگرم اعتقاد پیدا می کنم. دوره ی این اعتقاد هم خیلی کوتاه است، بعد زده می شوم و همه چیز به نظرم ساده لوحانه می آید. من از کتاب "تولدی دیگر" ماه هاست که جدا شده ام؛ با وجود این فکر می کنم که از آخرین قسمت شعر "تولدی دیگر" می شود شروع کرد...".

و آخرین قسمت شعر "تولدی دیگر" که آخرین شعر این کتاب نیز هست، چنین است:

"من /

پری کوچک غمگینی را /

می شناسم که در اقیانوسی مسکن دارد /

و دلش را در یک نی لبکِ چوبین /

می نوازد آرام، آرام /

پری کوچک غمگینی /

که شب از یک بوسه می میرد /

و سحرگاه از یک بوسه به دنیا خواهد آمد"

 

در بهار سال 1343، فروغ در اتمام فیلم "خشت و آینه" اثر "ابراهیم گلستان" او را یاری کرد. تابستان همان سال به آلمان* و ایتالیا* و فرانسه سفر کرد.

فروغ زبان ایتالیایی و آلمانی را طی اقامت چند ماهه ی خود در اولین سفرش به این دو کشور - که در سال 1336 بود - فرا گرفته بود و این دو زبان را به خوبی حرف می زد. زبان فرانسه را هم به قدر احتیاج حرف می زد، ولی با تحصیل مرتب و متودیک زبان انگلیسی در چهار سال اخیر، این زبان را هم در حرف زدن و هم در نوشتن و ترجمه کردن، خوب فرا گرفته بود.

نمایشنامه ی "ژان مقدس" از "برنارد شاو" و سیاحت نامه ی "هنری میلر" در یونان به اسم "ستون سنگی ماروسی" را به فارسی ترجمه کرده بود که هنوز چاپ نشده. ترجمه ی "ژان مقدس" که شرح زندگی "ژاندارک" است، بدین منظور بود که در سال آینده این نمایشنامه روی صحنه بیآید و خودش می خواست نقش "ژاندارک" را بازی کند.

در تابستان سال 1343، "برگزیده اشعار" او چاپ شد.

در سال 1344، سازمان یونسکو یک فیلم نیم ساعته از زندگی فروغ تهیه کرد، به پاس شعر و هنر او که اینک در یک سطح جهانی قرار گرفته بود. در همان سال "برناردو - برتولوجی" یکی از کارگردان های موج نو ایتالیا نیز به تهران آمد و یک فیلم یک ربع ساعته از زندگی فروغ ساخت.

در سال 1345، فروغ یک بار دیگر به ایتالیا سفر کرد و در دومین فستیوال فیلم "مؤلف" در شهر "پزارو" شرکت نمود. در همین سال از کشور سوئد به او پیشنهاد کردند که به سوئد برود و در آن جا فیلم بسازد و فروغ این پیشنهاد را پذیرفت.

به جاست که بگوئیم، سوئد اینک یکی از کشورهای پیش رو هنرِسینما است در سراسر جهان و وقتی این نکته را در نظر بگیریم، آشکار می شود که ناقذان هنری سوئد به کار سینمایی فروغ تا چه حدی ارج می نهاده اند.

در همین سال از چهار کشور آلمان و سوئد و انگلستان و فرانسه به فروغ پیشنهاد شد که اجازه دهد اشعارش را ترجمه و چاپ کنند... فروغ دیگر فقط مال ما نبود، جهانی او را می طلبید و احترام می گذاشت.

زندگی اش چنین بود... پُربار، پُرثمر، سرشار از تلاش و کوشش و کار و فراموش نکنیم که وقتی مرگ به سراغش آمد هنوز سی و دو سال بیشتر نداشت و بدین جا رسیده بود که گفتیم و یادگارهایی این همه پُر ارج برای ما گذاشته بود.

روحیه و شخصیت راستین فروغ را می باید از شعرهایش شناخت، آنان که او را از نزدیک می شناختند، می گویند:

"یک انسان والا بود و صادق و صمیمی و مهربان. روشن بینی عجیبی داشت که از حقیقت سرچشمه گرفته بود و حالتی داشت چون وارستگان، آمیخته ای از صفا و راستی و معصومیت".

یکی از دوستانش می گفت:

"فروغ تجسم آزادی بود در محبس، اگر بتوانید حداکثر آزادی و حداکثر حبس را مجسم کنید، فروغ همین بود و تلاطم هایش نیز از این بود. او شادترین و غمگین ترین انسانی است که من دیده ام، اگر شادی از راهی برود و غم از راهی دیگر و سرانجام این دو در نقطه ای به هم برسند، آن نقطه "فروغ" است؛ "فروغ" نقطه ی ملاقات غم و شادی بود."

از یک دوست دیگرش پرسیدم:

"فروغ چه چیزهایی را دوست می داشت و احترام می گذاشت؟" گفت:

"هر آن چه را در آن اثری از نجابت بود: تپه را، حرکت ابر را، آدم را در حال آدمیت یا در معصومیت، شبنم را... ".

زشتی و تنگ نظری و نانجیبی را نمی توانست بپذیرد. هر چند آنها را می بخشید و خود با آنها بیگانه بود؛ اگر دشنامی می شنید، دشنام دهنده را می نگریست تا دریابد که قصد او ناشی از یک بیماری شخصی است یا یک جذام وسیع تر، یک علت عام و همه گیرتر. به بیماری شخصی ترحم می کرد و علت و بیماری عمیق تر و وسیع تر را پاسخ می گفت، اما پاسخی در حدی کلی و بالا، نه فردی و کوچک.

آخرین شعری که از او به چاپ رسیده است، به نام "چرا توقف کنم؟"، پاسخی است عمیق و انسانی به یک هرزه درایی که او را آزرده بود. هر چند حتی هرزه درایان را به هیچ نگرفت؛ چون می دانست که در عرصه ی انسانیت "کسی" شدن جگر می خواهد.

از مادیات زندگی جز آن چه نیازهای ابتدایی یک انسان را برطرف می سازد، چیزی نمی خواست؛ فروتن بود و پاک نهاد.

زندگی اش در شعر خلاصه می شد؛ هر کس شعری می گفت، گویی به او مربوط می شد؛ کنکاش می کرد و همه ی شعرهایی را که در مجلات یا به صورت کتاب چاپ می شد، می خواند. به شاعران جوان توجه بیشتری داشت و هر بار که می دید یکی از شعرای نام دار زمانه ی ما، شعری ضعیف ساخته است، غمگین می شد، مثل این که خودش دچار خطایی شده است.

از فروغ، چند شعر، دو سناریو برای فیلم، یک رمان نیمه تمام و تعدادی تابلو و طرح نقاشی به یادگار مانده است.

(هفته نامه ی زن روز - 16 اسفند 1345)

 

 

*برای دومین بار

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

گزارش تخلف
بعدی